Door Rob van Pagée.
Oprichter Eigen Kracht Centrale.
Eigen kracht is de laatste jaren een populair begrip geworden. Gemeentelijke nota’s staan er vol mee, overigens zonder uit te leggen wat er precies wordt bedoeld. Wel hangt er een prettige sfeer omheen van mensen die zelf hun problemen oplossen en weinig kosten voor de overheid. Een modewoord verliest vaak snel aan invloed, maar alles waar het begrip ‘eigen kracht’ voor staat is daarmee niet weg, al was het maar omdat het al zo oud is als de wereld.
De populariteit van dit begrip komt van de ervaringen met Eigen Kracht-conferenties(EK-c) in de afgelopen tien jaar. De visie daarachter heeft in de praktijk duidelijk gemaakt dat burgers als geen ander in staat zijn om bij problemen en conflicten in hun eigen situatie samen met andere direct betrokkenen te bespreken, een oplossing te bedenken en een plan van aanpak te maken. Zo is Eigen Kracht-conferentie geen hulpverlening- maar een besluitvormingsmodel waardoor burgers de zeggenschap kunnen houden over hun leven. Regie wordt genomen en niet gegeven en het proces van het nemen maakt mensen op zich al sterk. Deelnemers zetten zich in om problemen op te lossen die henzelf en hun omgeving raken en ontlenen trots aan het plan dat zij in eigen kring hebben bedacht. Deze visie brengt een omkering tot stand in hulp- en zorgverlening
De leefwereld is weer terug van weggeweest
De uitvoering in de praktijk van deze visie heeft de kracht van de leefwereld van mensen in volle glorie weer terug gebracht op het maatschappelijke speelveld. Een EK-c is een thuiswedstrijd voor burgers en elke sporter weet dat er aanmerkelijk meer kans is om thuis een wedstrijd te winnen dan uit. De plannen die burgers met hun kring maken en grotendeels zelf uitvoeren blijken bijna altijd ook minstens zo goed en veilig te zijn als plannen die voor hen zijn gemaakt. Het belangrijke verschil is de plannen van burgers hun eigendom zijn. Iedereen kan met het blote oog zien dat deze plannen kostenbesparend zijn voor de maatschappij alleen al omdat burgers eigen (hulp)bronnen meebrengen voor de uitvoering van hun plannen. Onderzoek bevestigt dat inmiddels ook.
Alles oogt beter in een kring
Niet alleen in de (gezondheids)zorg en hulpverlening maar ook op veel andere gebieden van de samenleving zoals bijvoorbeeld bij justitie en in onderwijs is ‘eigen kracht’ van belang. Kijk naar de wijze hoe we omgaan met normoverschrijdingen. Van opsporing tot reclassering houdt justitie zich met de dader bezig en een klein beetje met het slachtoffer. Het antwoord echter op chagrijn en somber gepraat over criminaliteit in onze samenleving is participatie. Een kring van alle mensen die geraakt zijn door een normoverschrijding brengt voor beide kanten andere beelden over elkaar mee. Burgers blijken desgevraagd heel goed een goed herstelplan te kunnen maken. Idem voor problemen of conflicten in buurt of wijk: ‘hoe kunnen we hier in vrede leven?’. En in het onderwijs zijn dagelijks conflicten die betrokkenen goed kunnen oplossen als zij er maar verantwoordelijk voor worden gehouden. En de werkvloer? Pesten is niet voorbehouden aan school. Het stellen van herstellende vragen in een kring op de werkvloer kan pesten stoppen. Participatie komt echter niet vanzelf, net zo goed als de term eigen kracht in gemeentelijke nota’s niet als vanzelf een doorleeft begrip wordt. Daarvoor zijn een aantal fundamentele keuzes noodzakelijk:
Een wettelijk mandaat
Burgers en hun kring zijn het allereerste aanspreekpunt bij problemen en conflicten en dit principe moet worden vastgelegd in alle wetten die over zorg en hulpverlening gaan. Hierdoor verandert het perspectief van de overheid; zij laat haar controle en beheersing los als het gaat over burgers en de problemen en conflicten in hun leven. Dat gaat veel verder dan het wijzen op eigen verantwoordelijkheid en aansporingen tot tolerantie en begrip voor elkaar. Mensen nemen verantwoordelijkheid als zij regie hebben. Het is niet de overheid (of de professional namens deze) die de eigen kracht van burgers gebruikt, zij kunnen slechts die ruimte aan burgers laten. Het is daarom essentieel dat burgers zelf eerst een plan kunnen maken in een onafhankelijke setting zonder dat derden daar weer een belang bij hebben. Deze onafhankelijkheid in de uitvoering van het besluitvormingsproces van burgers moet ook wettelijk verankert.
Organisaties veranderen hun werkwijze
Organisaties ontlenen hun bestaansrecht aan het verlenen van deskundige hulp en zorg op basis van vragen in plannen die burgers zelf gemaakt hebben. Niet meer het bestaande aanbieden maar het gevraagde leveren. Meestal lukt het een kring van burgers om zelf een plan te maken voor moeilijkheden in hun leven. Waar burgers niet of onvoldoende zelfredzaam zijn, worden zij niet de professionele zorg ingeleid maar ondersteund om de samenredzaamheid in eigen kring te herstellen. De plannen van mensen zelf zijn leidraad. In plaats van dat organisaties mensen plannen of trajecten aanbieden wordt de kring van burgers hun referentie. Dat kan op veel terreinen zoals bijvoorbeeld bij het risico op obesitas, of om een jongere op school te houden, bij ruzie in de buurt, als iemand een baan zoekt, bij echtscheiding en de positie van kinderen daarin, bij dreigende huisuitzetting, bij schulden, bij terugkeer in de samenleving na detentie en ga zo maar door.
Professionals vernieuwen hun positie
In de kern gaat het om het durven vertrouwen op de kracht van familie en sociale netwerken, op de kracht van burgers en om het mogelijk maken van een heldere besluitvorming binnen de kring rondom de hoofdpersoon. Om het regelen van faciliteiten, zodat die kracht maximaal benut kan worden: in gezinnen, in buurten, op scholen, op de werkplek. De hernieuwing van de professionele rol heeft ongetwijfeld gevolgen voor de huidige opbouw van sociale, educatieve en justitiële voorzieningen. Een verkokerde structuur van instanties staat een goede facilitering van krachten van burgers in de weg. Het activeren van veerkracht in de samenleving moet de kern van de professionele taak worden, waarbij professionals afgerekend worden op de toename van de solidariteit en niet op het aantal ingezette interventies.
Wikistad in praktijk
Bijna twee jaar geleden (2010) verscheen het Eigen Kracht Manifest van Wikistad waarvan ik mede-initiatiefnemer was. ‘Wikistad is de stad waarin veel wordt gevraagd van burgers, maar waar ze door de overheid niet in de steek worden gelaten’. De belangrijkste boodschap van het manifest was dat burgers de ruimte moeten nemen en krijgen voor hun eigen plan(nen) en dat de bureaucratie ‘met pek en veren’ moet worden verjaagd. Kortom zelf de regie houden over hun leven. De visie achter- en de ervaringen met de Eigen Kracht-conferentie in de hulpverlening vormen een sterke inspiratiebron voor een veelheid van terreinen.
We zijn nu twee jaar verder. Het huidige politieke en maatschappelijke klimaat is nog meer gericht raakt op het mét mensen werken en niet meer áán of vóór en er is meer oog voor een burgerschapsbenadering die consequent de regie bij mensen zelf laat. De sociaaleconomische omstandigheden zijn er niet vrolijker op geworden en de tijd van de kaasschaaf is voorbij. De overheid moet daarop aansluiten met fundamentele keuzes. Het is nu de tijd om nu daadwerkelijk stappen te nemen en deze visie in onze stad en op alle terreinen tot leidraad te nemen. We weten het al een tijd en doen het ook een beetje maar nu met volle kracht vooruit en overal. Nu het College van Ben W van Amsterdam zich recent versterkt heeft met een nieuwe wethouder Onderwijs, Jeugd en Financiën kan zij nu ook samen verdere stappen zetten.